༄༅།། རྒྱ་ནག་གི་སོ་མྱུར་བཀག་སྡོམ་གྱི་བཅའ་ཁྲིམས་ཇེ་དམ་དང་མཐོ་རིམ་འགོ་ཁྲིད་ཚོ་གར་སོང་ཆ་མེད་དུ་འགྱུར་གྱི་ཡོད་ཅིང་། ཕྱི་ཟླ་༡༠་པའི་ཚེས་༣་ཉིན་ཨེ་ཤི་ཡའི་དུས་བབ་ཚགས་པར་ལ་གནས་ཚུལ་ཐོན་པ་ལྟར་ན། རྒྱ་ནག་ལ་ཅི་ཞིག་འབྱུང་གི་ཡོད་པ་དེ་སྲིད་དབང་འཐབ་རྩོད་དང་རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་ཚོགས་པར་སུས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་མིན་གྱི་འཐབ་རྩོད་ཅིག་རེད། ཞིས་ཅིན་ཕིང་ནི་རྒྱ་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་ཆེས་མཐོའི་འགོ་ཁྲིད་ཡིན་པས་ཁོ་པར་ཁ་གཏད་པ་མེད་པ་ག་ལ་སྲིད། ཐོག་མར་རྒྱ་ནག་གི་ཕྱི་སྲིད་བློན་ཆེན་ཆིན་ཀང་བརླགས་པ་དང་དེའི་རྗེས་སུ་རྒྱལ་སྲུང་བློན་ཆེན་ལི་ཧྲང་ཧྥུ་བརླགས། ལོ་རེར་ཨ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་༨༠༠་ལྷག་གི་འགྲོ་གྲོན་ཡོད་པའི་ཨ་རིའི་དབུས་གསང་བའི་ལས་ཁུངས་ལྟ་བུས་རྒྱ་ནག་གི་མཐོ་རིམ་འགོ་ཁྲིད་ཚོ་ཅིའི་ཕྱིར་བརླག་གི་ཡོད་པ་དང་ཁོ་ཚོ་གང་དུ་ཡོད་མེད་རྣམས་ཤེས་ཀྱི་རེད། ང་ཚོ་ལྟ་བུའི་མི་དམངས་བྱིངས་ཀྱིས་ཚོད་དཔག་བྱ་དགོས་པའི་གནས་སུ་ཟད། རྒྱ་ནག་གི་མཐོ་རིམ་འགོ་ཁྲིད་ཚོ་གར་སོང་ཆ་མེད་དུ་འགྱུར་གྱི་ཡོད་པ་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་གསལ་པོ་རེད་ཅེས་གནས་ཚུལ་སྤེལ་འདུག
རྒྱ་ནག་གི་རིམ་པ་ཁག་གི་འགོ་ཁྲིད་ཚོ་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་སུ་གྱུར་མེད་པ་གཅིག་ཀྱང་རྙེད་དཀའ། གལ་སྲིད་རྒྱ་ནག་གི་འགོ་ཁྲིད་ཚོའི་གྲས་སུ་ཀུན་སྤྱོད་གཙང་མ་འགའ་ཞིག་ཡོད་པའི་དབང་དུ་བཏང་རུང་སྔོན་ཆད་ཨུ་རུ་སུ་དམར་ཤོག་གི་གསང་བའི་ཉེན་རྟོག་པའི་སྤྱི་ཁྱབ་ལཱབ་རཱེན་ཊི་བྷེ་རི་ཡས་ང་ལ་ཉེས་སྐྱོན་མེད་པའི་མི་ཞིག་སྟོན། ངས་མི་དེའི་ནག་ཉེས་ཐེར་འདོན་བྱེད་ཆོག་ཅེས་བཤད་པ་ལྟར་རྒྱ་ནག་གི་འགོ་ཁྲིད་ཚོའི་གྲས་སུ་ཀུན་སྤྱོད་གཙང་མ་ཁག་ཅིག་ཡོད་སྲིད་ཀྱང་དེ་དག་ལ་ནག་ཉེས་འདྲ་མིན་ཞིག་བཀལ་ནས་ཕམ་པར་རྒྱག་ཤས་ཆེ། ཡིན་ནའང་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་སྲུང་བློན་ཆེན་ལྐོག་ཟའི་ནག་ཉེས་ཐོག་ཏུ་འཛིན་བཟུང་ཐེབས་པ་མིན་པར་སྣང་། ཞིས་ཅིན་ཕིང་ནས་རྒྱ་ནག་གི་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་རྩ་མེད་གཏོང་གི་ཡོད་པ་ག་ལ་ཡིན། དེང་སྐབས་རྒྱ་ནག་གི་ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་ཟེར་བ་དང་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་དུས་སུ་གསར་བརྗེ་ངོ་ལོག་པ་ཟེར་བ་གཉིས་གཅིག་མཚུངས་རེད། ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས་དང་གསར་བརྗེ་ངོ་ལོག་པ་ཞེས་ནག་ཉེས་བཙུགས་ན་མི་དཀར་པོ་ཞིག་ཀྱང་ཉེས་ཅན་དུ་འགྱུར་གྱི་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་གནས་ཚུལ་སྤེལ་འདུག
ཨུ་རུ་སུ་དམར་ཤོག་གི་གསང་བའི་ཉེན་རྟོག་པའི་སྤྱི་ཁྱབ་ལཱབ་རཱེན་ཊི་བྷེ་རི་ཡས་ 1899–1953
འོ་ན་ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་ཅིའི་ཕྱིར་དེ་ལྟར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད། དེ་ནི་རྒྱ་ནག་གི་འགོ་ཁྲིད་ཚོའི་ལས་འགན་འཐུས་ཤོར་ཕྱིན་པ་དང་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གིས་དམག་སྦྱོང་བྱས་ནས་འཐབ་འཁྲུག་གི་ནུས་པ་མེད་པ་ར་འཕྲོད། འདས་པའི་ལོ་མང་རིང་རྒྱ་ནག་གི་དམག་དཔུང་ཞི་བདེའི་ནད་ཀྱིས་ནར་བཞིན་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་ཡོངས་སུ་གྲགས། རྒྱ་ནག་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གིས་རང་གི་ལས་འགན་གཙིགས་སུ་འཛིན་གྱི་མེད་པ་དང་ཞིས་ཅིན་ཕིང་ལ་སྣང་འཇོག་མེད་པ། ཞིས་ཅིན་ཕིང་ནས་རང་ལ་རྒྱ་ནག་གི་དམག་གིས་གོང་བཀུར་བྱ་འཇུག་ཐབས། དེ་མིན་ན་ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་ལ་བློ་འགེལ་མི་ཉན་པའི་ངེས་ཤེས་རྙེད། མི་ཁག་ཅིག་ལྐོག་ཏུ་ཁ་མཐུན་བྱས་ནས་ཁ་གཏད་གཅོག་འཆར་འདུག་ཅེས་དོགས་པ་བྱུང་ནས་རྒྱལ་སྲུང་བློན་ཆེན་གནས་དབྱུང་བཏང་བ་ཡིན་སྲིད། ཞིས་ཅིན་ཕིང་གི་བློ་འཚབ་གཙོ་བོ་ནི་ནང་ཁུལ་གྱི་འགལ་ཟླ་ཡིན་པ་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཁ་གཏད་པ་རྣམས་རྩ་མེད་བཏང་ནས་དགྲ་བོ་མང་པོ་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་བསྟན།།
ཨེ་ཤི་ཡའི་དུས་བབ་ཚགས་པར་ལ་མུ་མཐུད་དུ་གནས་ཚུལ་ཐོན་པ་ལྟར་ན། སྲིད་དབང་གཅིག་སྡུད་པ་དང་བཙན་དབང་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་ཁག་ལ་ཁ་གཏད་པ་རྣམས་རྩ་མེད་གཏོང་རྒྱུའི་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་དར། ཁོ་ཚོར་ཁ་གཏད་པ་མེད་ཀྱང་དོགས་པ་བྱུང་ན་སྔོན་ནས་ཕ་རོལ་པོ་རྩ་མེད་གཏོང་རྒྱུ་ཆོས་ཉིད་རེད། ཞིས་ཅིན་ཕིང་ལ་རང་གི་གཤམ་འོག་ཏུ་ཁ་གཏད་པ་ནམ་ཡང་འབྱུང་མི་ཐུབ་པ་དང་འཇོན་ཐང་གཏན་ནས་མེད་པ། ཁོ་པའི་བཀའ་གསུང་ཅི་སྒྲུབ་ཞུ་བ། ཐེ་ཝན་དང་རྒྱ་གར། སོག་ཡུལ་དང་ཉི་ཧོང་སོགས་ལ་དམག་རྒྱོབས་ཞེས་བཀའ་བཏང་ན་དེ་ལ་གྱེན་ལྡོག་བྱེད་མི་ཕོད་པ་འབའ་ཞིག་དགོས་ཀྱི་འདུག ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་རྒྱ་ནག་གི་དམག་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་སྟངས་འཛིན་བྱ་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ལའང་སྟངས་འཛིན་བྱ་རྒྱུ་ཤུགས་ཆེ་རུ་གཏོང་གི་འདུག སྲིད་གཞུང་གི་སྟངས་འཛིན་འོག་ཏུ་མེད་པའི་ཚོང་ལས་རྣམས་ཉེན་ཁ་ཞིག་ཏུ་བརྩིས། རྒྱ་ནག་གི་འབྱོར་འབྲིང་བ་དང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་འབྱོར་ལྡན་ཞིང་ཆེན་ཁག་ལ་དཀའ་ངལ་འཕྲད་དུ་འཇུག་རྒྱུར་འཛེམ་ཟོན་མི་འདུག་ཅེས་བཀྲལ།།
ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བཟོ་ཚོང་ལས་ཁང་ཁག་ལ་དམ་དྲག་ནན་པོ་བྱས་ནས་རྒྱ་ནག་ལ་གནོད་སྐྱོན་ཕོག ཁོ་པས་རང་གི་སྲིད་དབང་སྲ་བརྟན་གཏོང་བར་དམ་དྲག་དེ་རྣམས་ལུགས་མཐུན་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་དང་དེའི་མཇུག་འབྲས་ཀྱང་མྱོང་མི་དགོས་བསམས། རྒྱ་ནག་གི་ཁྲོམ་རའི་ནང་དུ་ཁེ་སང་ཡོད་ན་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བཟོ་ཚོང་ལས་ཁང་ཁག་གིས་སྡུག་སྒོམ་རྒྱག་མོད། ཡིན་ནའང་ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་ཕྱོགས་ཡོངས་ཀྱི་མཇུག་འབྲས་དེར་རྒྱ་ནག་གིས་གདོང་ལེན་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཁག་ཐེག་བྱ་དགོས། ཁོ་པས་རྒྱ་ནག་ལ་དཀའ་ངལ་འཕྲད་རྒྱུ་ཡོད་ཚད་རྣམས་ཕྲད་ཟིན་ཡོད་བསམས་ཚེ། ད་དུང་རྒྱ་ནག་ལ་དཀའ་ངལ་ངོ་མ་དེ་འཕྲད་མི་འདུག རྒྱ་ནག་ལ་དཀའ་ངལ་ངོ་མ་དེ་འཕྲད་ན་མི་དམངས་སྡུག་ལ་སྦྱོར་དགོས། ཞིས་ཅིང་ཕིང་གིས་ཨེ་ཤི་ཡ་དབང་དུ་བསྡུ་རྒྱུ་དང་ཉི་ཧོང་ལ་སྣ་སུན་འཕོག་ཏུ་འཇུག་རྒྱུ། ཨ་རིའི་སྟོབས་ཤུགས་ཨེ་ཤི་ཡ་ནས་མཐར་སྐྲོད་གཏོང་རྒྱུ། མཐར་རྒྱ་ནག་གིས་འཛམ་གླིང་ལ་དབང་བསྒྱུར་བྱ་རྒྱུའི་འཁྲུལ་སྣང་ཞིག་འཆང་འདུག་ཅེས་གནས་ཚུལ་སྤེལ།།
ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་རྒྱ་ནག་གི་དམག་དང་དཔལ་འབྱོར། མི་འབོར་དང་ཕྱི་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཐུབ་པའི་སྟོབས་ཤུགས་རྣམས་ཡོངས་སུ་སྨིན་འདུག ཨ་རི་དང་ཡུ་རོབ་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་རྒྱ་ནག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་སྐྲག་གི་འདུག ལཱ་ཊིན་ཨ་མི་རི་ཀ་དང་ཨ་ཧྥི་རི་ཀའི་གླིང་དུ་རྒྱ་ནག་གི་ཕྱོགས་སུ་ལངས་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་ཡོད། ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤི་ཡ་དང་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོའི་མངའ་ཁུལ་གྱི་མཚོ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་རྒྱ་ནག་གི་ཕྱོགས་གཏོགས་མིན་རུང་རྒྱ་ནག་ལ་སེམས་ཐག་ཉེ་པོ་ཡོད། རྒྱ་ནག་གིས་དཀྱིལ་ཤར་ས་ཁུལ་དང་ཏ་ཟིག་མཚོ་ཁུག་ཏུའང་འབྲེལ་བ་ཡར་རྒྱས་གཏོང་ཐུབ་ཡོད། ཨ་རི་ཉམས་རྒུད་ཕྱིན་ནས་དམག་དང་དཔལ་འབྱོར་སྟོབས་ཤུགས་སླར་གསོ་བྱེད་མི་ཐུབ། སྲིད་འཛིན་བྷ་ཌན་གྱི་གཞུང་གིས་རྒྱ་ནག་ལ་བསྟུན་མཁས་བྱས་ནས་གུ་བཤངས་བྱ་རྒྱུ་རེད། མ་འོངས་པའི་ལོ་༥་ནས་༡༠་ཡི་མཚམས་སུ་རྒྱ་ནག་གི་དམག་དཔུང་འཛམ་གླིང་གི་འགྲན་ཟླ་མེད་པ་དེར་གྱུར། ད་ནི་ཏིང་ཞའོ་ཕིན་གྱིས་རང་གི་སྟོབས་ཤུགས་སྦས་ནས་སྟོབས་འབྱོར་འཕེལ་དུ་ཆུགས་ཞེས་བསྟན་པའི་གདམས་པ་རྣམས་ལག་ལེན་བསྟར་དགོས་ཀྱི་མི་འདུག་བསམ་གྱི་ཡོད་པ་འདྲ་ཞེས་གནས་ཚུལ་སྤེལ་འདུག
ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་ཐེ་ཝན་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པའམ། ཡང་ན་ལྷོ་རྒྱ་ནག་རྒྱ་མཚོའི་ནང་དུ་ཨ་རི་དང་ཉི་ཧོང་། ཨོ་གླིང་དང་ནུབ་ཆིངས་སོགས་ལ་དམག་འཁྲུག་རྒྱག་རྒྱུ་ཡིན་མིན་ནི་སུ་གཅིག་གིས་བཤད་མི་ཐུབ། ཞིས་ཅིན་ཕིང་ལ་དམག་འཁྲུག་རྒྱག་འདོད་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། ད་སྔ་རྒྱ་ནག་གིས་དམག་འཁྲུག་སློང་གི་མེད་ཀྱང་ཐེ་ཝན་དང་ཧྥི་ལིན་ཕིན། ཉི་ཧོང་བཅས་ལ་འཇིགས་སྐུལ་བྱས་ནས་འཁྲུག་རྩོད་སློང་བ་དང་སྐབས་འགར་ཨུ་རུ་སུ་དཔུང་གྲོགས་སུ་བཀུག རྒྱ་ནག་གིས་ཕྱི་ལ་ཅི་ཙམ་འཇིགས་སྐུལ་བྱས་ནས་དེ་ཙམ་གྱིས་ཐེ་ཝན་དང་ཧྥི་ལི་ཕིན། ཉི་ཧོང་དང་རྒྱ་གར་སོགས་ཀྱིས་ཨ་རི་དང་བཞི་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ། ཨ་ཨོ་དབྱིན་གསུམ་དང་ནུབ་ཆིངས་སོགས་ལ་ཟླ་གྲོགས་བསྒྲིགས་ནས་རྒྱ་ནག་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་རྒྱུ་གདོན་མི་ཟ། རྒྱ་ནག་གི་གཏམ་དཔེར་ཕ་རོལ་པོར་མ་འཐབ་གོང་དུ་དུར་ས་གཉིས་བྲུས་ཟེར་བ་ལྟར་ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་རྒྱ་ནག་ལའང་ཕམ་ཉེས་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་འབྱུང་རྒྱུ་ཡིན་པ་སྔོན་ནས་ཤེས་དགོས་ཞེས་དྲན་སྐུལ་བྱས་འདུག
ཕྱི་ཟླ་༡༠་པའི་ཚེས་༢་ཉིན་ཝ་ཤིང་ཊོན་ཡིག་ཟམ་ཚགས་པར་ལ་གནས་ཚུལ་ཐོན་པ་ལྟར་ན། ཟླ་ཤས་གོང་དུ་རྒྱ་ནག་གི་ཕྱི་སྲིད་བློན་ཆེན་གར་སོང་ཆ་མེད་དུ་སོང་། ཕྱིས་སུ་ཆིང་ཀང་གིས་འགབ་མཐུན་བྱས་ནས་ཟུར་མོ་དེར་ཕྲུ་གུ་ཞིག་སྐྱེས་པ་རེད་ཅེས་གནས་དབྱུང་བཏང་འདུག དེ་ནས་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་སྲུང་བློན་ཆེན་ལི་ཧྲང་ཧྥུ་མཐོང་ཐོས་མེད་པར་བརླགས། བདུན་ཕྲག་འགའ་ཞིག་གི་སྔོན་དེར་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གི་འཕུར་མདེལ་དཔུང་སྡེའི་འགོ་ཁྲིད་ཡོད་དོ་ཅོག་འཕོ་འགྱུར་བཏང་ཞིང་། རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་ཚོགས་པའི་མཐོ་རིམ་འགོ་ཁྲིད་ཚོར་འཕོ་འགྱུར་ཇི་སྙེད་ཅིག་འབྱུང་གི་ཡོད་པར་རྒྱུ་མཚན་གཉིས་ལས་མི་འདུག གཅིག་ནི་ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་རྒྱ་ནག་གི་ཏང་སྲིད་དམག་ལ་དབང་བསྒྱུར་སྲ་བརྟན་ཐུབ་ཡོད་པ་དང་ཁོ་པར་ཁ་གཏད་པ་མེད་པའི་རྟགས་མཚན་རེད། གཉིས་པ་དེ་སི་ཏ་ལིན་དང་མའོ་ཙེ་ཏུང་སོགས་སྲིད་དབང་སྒེར་པ་རྣམས་དང་འདྲ་བར་ཞིས་ཅིན་ཕིང་ཡང་རྣམ་རྟོག་ཆེ་དྲགས་པ་དང་གདེང་སྤོབས་ཉམས། ཁོ་པས་ཡིད་ཆེས་བརྒྱ་ཆ་བརྒྱ་ཐམ་པ་བྱེད་མི་ཐུབ་པའི་མི་རྣམས་རྩ་མེད་གཏོང་གི་ཡོད་པ་རེད། དེས་ན་ཞིས་ཅིན་ཕིང་གིས་རྒྱ་ནག་གི་སྲིད་དབང་བརྟན་པོ་ཞིག་ཟིན་མེད་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་མངོན་གྱི་འདུག་ཅེས་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་འདུག